Хамгийн алдартай буддын ухаарал буюу пражна нь ихэнхдээ Ариун Найман Зам (Пали: Ariya Aṭṭhaṅgika Magga, Санскрит: Āryāṣṭāṅgamārga) хэмээн нэрлэгддэг сургаалтай холбоотой байдаг. Энэ сургаал нь Гаутама Бурханы эртний номлолуудыг хадгалсан пали, санскрит эх сурвалжуудаас гаралтай. Сутта Питака-д Ариун Найман Замыг дараах байдлаар нэгтгэн дүгнэсэн байдаг:
“Зөв төвлөрөл” (самадхи байдал) нь дараах зүйлсэд чадварлаг байх үр дүн юм:
– зөв үзэл
– зөв шийдвэр
– зөв үг
– зөв үйлдэл
– зөв амьдрах арга
– зөв хүчин чармайлт
– зөв ухаарал.
Зөв төвлөрөл (самадхи) нь Найман Замын нэгэн хэсэг боловч бусад сургаалын бясалгал, ухааралыг нэгтгэн багтаасан, тэдгээрийг гүнзгийрүүлдэг төв суурь болдог.
Chris Falter, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
“Ариун Найман Зам” гэх нэр томъёонд агуулагдаж буй санаа нь энэхүү зам (магга) өөрөө ариун (ария) гэсэн утгатай бус, харин энэ замаар явдаг хүмүүс нь ариун, хүндлэгдэхүйц хүмүүс байдаг гэсэн утгатай юм. Энэхүү зам нь найман “зөв” (самма) үйлдэл, санаархлаас бүрддэг бөгөөд эдгээр нь Будда болон буддын пражна (мэргэн ухаан)-аар уламжлагдан бидэнд хадгалагдан ирсэн билээ.
Энэ замыг “зөв” гэж нэрлэсний шалтгаан нь буянтай, зөв зам мөртэй нийцэж байгаад оршино. Иймд энэ замаар явж буй хүмүүс нь буян хуримтлуулж, улмаар ариун (ария) буюу мэргэн, гэгээрсэн хүмүүс болдог гэж үздэг.
- “Зөв үг”, “зөв үйлдэл”, “зөв амьдрах арга” нь ёс суртахууны хэм хэмжээ буюу
шила (санскрит: śīla, пали: sīla)-д хамаарна. - “Зөв үзэл”, “зөв шийдвэр” нь ухаарал, мэргэн оюун ухаан буюу
пражня (санскрит: prajñā, пали: paññā)-д хамаарна. - Харин “зөв хүчин чармайлт”, “зөв ухаарал”, болон хамгийн чухал нь
“зөв төвлөрөл” нь бясалгал буюу
самадхи (санскрит ба пали: samādhi)-д хамаардаг.
Эдгээр гурван ангилал — ёс суртахуун, мэргэн ухаан, сэтгэлийн төвлөрөл — нь Буддагийн гурван шатлалт сургалт-ын үндэс болдог бөгөөд Ариун Найман Замын бүтцийг ойлгох үндсэн түлхүүр болдог.
Гэхдээ та энэ замаар тууштай алхаж чадах уу?
Бид эртний Еврей Судруудад хүн төрөлхтөн Бүтээгч Бурханы анхдагч төрхөөсөө хэрхэн завхайрсан тухай бичигдсэнийг харсан билээ.
Зарим хүмүүс Библиэс хүн төрөлхтнийг анхны тэрсэлсэн гэмт хэрэгт буруутгаж байна гэж андуу ойлгодог. Үнэн хэрэгтээ Библид зөвхөн Адамыг л буруутгаж байгаа бөгөөд бид түүний тэрслэлтийн үр дагавар дунд амьдарч байна. Үүнийг генетикийн жишээгээр ойлгож болно: хүүхдүүд эцэг эхийнхээ сайн, муу шинж чанарыг гениэр нь дамжуулан өвлөдөг.
Үүний адилаар хүмүүс Адамыг тэрслүү зан чанарыг өвлөсөн бөгөөд үүний улмаас бид бараг ухамсаргүйгээр, гэхдээ өөрсдийн хүслээр түүний эхлүүлсэн бослогыг үргэлжлүүлдэг. Бид огт заавал орчлон ертөнцийн бурхан болохыг хүсдэггүй байж болох ч, өөр өөрийн амьдралын хүрээнд “бяцхан бурхад” болохыг хүсдэг. Энэ хандлага л биднийг Ариун Найман Замыг алдахад хүргэдэг.
Нүглийн Үр Дагавар Нийгэмд Маш Тодорхой Харагддаг
Энэ нь бидний амьдралд хэвийн мэт хүлээн зөвшөөрөгдсөн олон зүйлсийг тайлбарлаж өгдөг.
Яагаад хаа сайгүй хүмүүс хаалгандаа цоож хэрэгтэй болдог вэ? Яагаад бидэнд цагдаа, хуульчид, банкны системд нууц үг хэрэгтэй болдог вэ? Учир нь бидний одоогийн байдалд хүмүүс хоорондоо хулгай хийдэг. Энэ нь яагаад эзэнт гүрнүүд, нийгмүүд эцэстээ нурдагийг тайлбарлаж байна. Эдгээр нийгмүүдийн иргэд бүгд доройтох хандлагатай байдаг. Энэ нь яагаад бүх төрийн болон эдийн засгийн тогтолцоонууд, зарим нь арай илүү үр дүнтэй байсан ч эцэстээ өөрсдөөсөө нурдагийг харуулдаг. Тэрхүү системүүдийн дотор амьдарч буй хүмүүс өөрсдөө ёс суртахууны хувьд ялзралд өртсөн учраас системийг доош нь чангаасаар байгаад сүүлдээ бүхэл бүтэн тогтолцоо сүйрдэг.
Хэдийгээр бидний үе бол түүхэн дэх хамгийн боловсролтой үе боловч эдгээр асуудлууд үргэлжилсээр байна. Учир нь асуудлын уг үндэс боловсролоос ч гүн гүнзгийд оршдог юм.
Энэ нь мөн ямар ч шашин өөрсдийн нийгмийн төгс үзэл санааг бүрэн хэрэгжүүлж чадаагүйг тайлбарлаж байна. Атеист үзэл санаатай тогтолцоонууд ч ялгаагүй (Жишээ нь: Сталины Зөвлөлт Холбоот Улс, Маогийн Хятад, Пол Потын Камбож). Ямар нэгэн зүйл хүний мөн чанартай холбоотойгоор биднийг өөрсдийн үзэл баримтлалаа биелүүлж чадахгүй болгож байна.
Буддын, Лалын, Христийн, Хиндү шашинт улс орнуудад ч нийгэм нь өөрсдийн номлолын заавар, зарчмуудаар амьдрахгүй, тэдгээрийг зөрчдөг. Үнэндээ “алдана” (эсвэл “онож чадахгүй байна”) гэх үг бидний нөхцөл байдлыг маш сайн илэрхийлдэг.
Нүгэл- “Алдах”
Библийн нэг эшлэл энэ байдлыг илүү ойлгоход тус болохоор зураглалыг өгдөг. Үүнд:
16 Эдгээр бүх хүний дотор шилэгдсэн долоон зуун хүн бүгд солгой гартай байлаа. Тэд бүгд чулуугаар хялгасыг ч алдалгүй харваж чаддаг байлаа.
Шүүгчид 20:16
Энэ эшлэл нь гил харвагч зэвсгийг мэргэжлийн түвшинд ашигладаг цэргүүдийг дүрсэлдэг бөгөөд тэд огт алдахгүй байв. Энд “алдах” гэж орчуулагдсан еврей үг нь יַחֲטִֽא׃ (khata) юм. Энэ үг нь Библид ихэнхдээ “нүгэл” гэж орчуулагддаг.
Жишээлбэл, Ёосеф эзнийхээ эхнэртэй завхайрахыг татгалзахдаа энэ үгийг хэрэглэсэн. Тэр түүнд ингэж хэлсэн:
9 Энэ гэрт надаас илүү их хүн байхгүй. Эзэн танаас бусад юуг ч надад хориглоогүй учир нь та бол түүний эхнэр. Би яаж ийм их муухай хэрэг үйлдэж, Бурхандаа нүгэл үйлдэх билээ? гэв.
Эхлэл 39:9
Сумтай чулуу харвагч
Энэ нь бидэнд “нүгэл” гэж юу болохыг ойлгоход тус болох нэгэн зураглал юм. Цэрэг чулуу авч, тодорхой замаар шидэн байндаа онох ёстой. Хэрэв тэр алдаж, бай руугаа онохгүй бол зорилгодоо хүрч чадаагүй гэсэн үг. Үүнтэй адил, Бурхан биднийг Өөрийн дүрээр бүтээж, Түүнтэй болон бусадтай Ноблес буюу эрхэм журмын дагуу харьцах замаар амьдрах зориулалттай болгосон. Харин “нүгэл” гэдэг нь энэ анхдагч зорилго, замаас хазайж, “онох”-оо больсон гэсэн үг юм.
Бид өөрсдийн янз бүрийн тогтолцоо, шашин шүтлэг, үзэл суртлаар дамжуулан энэ Замыг өөрсөддөө болон бусдад бий болгохыг хүсдэг. Гэсэн хэдий ч түүх, нийгмийн бодит байдал харуулж байгаагаар, бид тогтмол “онохгүй”, өөрөөр хэлбэл зорилгодоо хүрэхгүй байгаа нь илт байна.
Энэ нь яагаад хамгийн их сүсэгтэй лам нар л Ариун Найман Үзүүрт Замыг баримтлахыг оролддог, тэр ч байтугай богино хугацаагаар ч гэсэн, гэдгийг тайлбарлаж байна. Бусад бидний дийлэнх нь Найман Үзүүрт Замаас бүх хэм хэмжээг дагахыг ч оролддоггүй. Хэрвээ бид оролдсон ч, эцэст нь энэ Замыг “алдана” — өөрөөр хэлбэл, зорьсон чиглэлээсээ хазайх болно.
“Нүглийн муу мэдээ” — энэ нь сонголт биш, харин үнэн юм.
Хүн төрөлхтнийг ингэж завхруулан, төөрөгдүүлэн дүрсэлсэн нь сэтгэлд нийцэм, урам зориг өгсөн зүйл огт биш юм. Бид ийм гутранги дүр зураг үнэн биш байгаасай гэж хүсч болох ч энэ нь Бурхан багшийн таньж мэдсэн клеша (сэтгэлийн хямрал), танха (хүслэн), дүкха (зовлон) болон карма (үйлийн үр)-тай адил юм. Мөн энэ нь бүх нийгмүүд хууль, цагдаа, түгжээ, аюулгүй байдлын тогтолцоог яагаад бий болгохоос өөр аргагүй болсон шалтгааныг тайлбарлаж өгдөг. Энэ бүхэн биднийг “замаасаа гажаах” ямар нэг зүйл байгааг — Библи болон Буддын ухаанд аль алинд нь хэлэгддэг — баталж байна.
Гэхдээ нүгэл бид бүхнийг “замаасаа гажаах” болсон гэх энэ ойлголт өөр нэгэн асуултыг төрүүлж байна. Бүтээгч Бурхан үүний талаар юу хийх вэ? Хүн төрөлхтний түүхийн эхэнд Өөрийн зарласан Түүний төлөвлөгөөг бид дараа нь харъя.
Office of Military Government for Germany (U.S.), Public domain, via Wikimedia Commons
Digital Lock Vectors by Vecteezy
Unknown photographer, Public domain, via Wikimedia Commons
