Бид эртний Еврей судруудад хүслэн (Танха) болон буруу бодлууд (Клешас) түүхийн эхэнд хэрхэн үүссэнийг тэмдэглэснийг харсан. Харин зовлон, шаналал, эсвэл сэтгэл ханамжгүй байдал буюу Дүгха/Дүкка-ийн тухай юу хэлэх вэ? Дүгха ба Танха нь Гаутама Бурханы номлосон Дөрвөн Эрхэм Үнэнүүдийн үндэс суурийг бүрдүүлдэг.
Үүнтэй адил, мөнх бус чанар буюу Пали хэлээр “аничча” (anicca), Санскрит хэлээр “анитья” (anitya) гэж нэрлэгддэг ойлголт бий. Аниччагийн энэ ухаарал нь орших бүх зүйл түр зуурын, агшин зуурын, тогтворгүй шинжтэй гэдгийг илэрхийлдэг. Материаллаг болон сэтгэцийн аливаа зүйлс нь үргэлжилсэн өөрчлөлтийн байдалд орших нийлмэл бүтэцтэй бөгөөд доройтолд орж, эцэстээ устаж алга болдог. Тэд тодорхой нөхцлөөр үүсэж бий болдог ч, цаг хугацааны явцад задарч үгүй болдог.
Ертөнцийн мөнх бус чанар (аничча) нь эртний Еврейн судруудад тайлбарлагдсан уу?
Бидний харснаар, Бүтээгч Бурханд эсэргүүцэгч (Чөтгөр буюу Мара) нь анхны хүмүүсийг дуулгаваргүй байдал руу хөтөлсөн. Хүн төрөлхтнийг Бурхан өөрийнхөө дүр төрхөөр бүтээсэн боловч тэр дүр төрх нь буруу бодол, хүсэл шуналаар гутаагдсан байлаа. Үүний дараа Бүтээгч Бурхан Өөрийн эсэргүүцэгч болон хүн төрөлхтөнд хариу үйлдэл үзүүлсэн. Түүний эсэргүүцэгчид өгсөн хариултыг бид дараа нь харна. Харин энд бид Тэрээр хэрхэн матери дэлхий, хэлбэрийн ертөнц буюу Рупалока (Rūpadhātu)-д самсарыг тогтоосныг харж байна.
Огторгуйн Болон Бүх Оршихуйн Самсара-ын Мөчлөг
Бүтээгч Бурхан эхний хүмүүст эхлээд хандан, тэдний дуулгаваргүй байдлыг илчилсэн. Дараа нь Тэрээр ертөнцөд өөр нэгэн зарчмыг тогтоосон нь зовлон (дүгха), мөнх бус чанар (аничча), үхэл (мртью) байлаа. Хебрийн судрууд Бүтээгч Бурхан үүнийг хэрхэн тунхагласныг тэмдэглэн үлдээсэн байдаг.
Jan Brueghel, PD-US-expired, via Artnet
17 Адамд хандан—Чи эхнэрийнхээ үгийг сонсож, “Бүү ид!” гэж Миний чамд тушаасан модноос идсэн учирЧамаас болж газарт хараал хүрч,Чи насан туршдаа зүтгэж байж ургацыг нь идэх болно.
Эхлэл 3:17-19
18 Газар чамд зангуу ба халгайг ургуулна.Чи тариалангийн талбайгаас ногоо идэх болно.
19 Чи газар шороондоо эргэж очих хүртлээДухныхаа хөлсийг дуслуулан байж хоолоо олж иднэ.Учир нь чамайг газар шорооноос авсан.Чи тоос шороо тул тоос шороондоо буцаж очих болно гэжээ.
Хүн, амьтан, ургамал зэрэг бүх биет амьдрал нь газрын химийн элементүүдээс – “тоос шорооноос” бүтээгдсэн билээ. Иймээс Бүтээгч Бурхан “газар шороог” хараасан нь угтаа тэрхүү шорооны элементүүдээс бүтсэн бүх амьдралыг дам хараасан хэрэг байв. Энэ нь амьдралыг тэтгэгч бүх экологи, тогтолцооны мөчлөгүүдэд нөлөөлсөн. Эдгээр мөчлөгүүд цаашид зохицолтой байхаа больсон. Үүний оронд хүн төрөлхтөн “зовлонт хөдөлмөр”-өөр амьдралыг туулна. Байгаль хүний хөдөлмөрийг саадлан, “өргөст ургамал ба хогийн ургамал” ургуулан, шаналал авчирна. Эцэст нь хүн төрөлхтөний хувь тавилан нь тоос шороондоо эргэн очих буюу үхэл болно.
Цаашид огторгуй дахь элементүүдийг мөнх бус чанар буюу аничча (anicca) тодорхойлох болно. Хүн нь химийн элементүүдээс (көмөрт, устөрөгч, хүчилтөрөгч гэх мэт) бүтсэн тул зовлон (дүгха) ба мөнх бус чанарыг мэдрэх болно. Тэрээр нас ахих тусам үхлийн аажмаар ойртож байгааг амьдралынхаа туршид мэдэрдэг. Үхэл нь хүн, амьтан, ургамал гэлтгүй бүх амьд биеийн зайлшгүй хувь тавилан билээ.
Гэр Бүл Доторх Зовлон Ба Тэмцэл
Бүтээгч Бурхан эрэгтэй, эмэгтэй хүний харилцаанд нөлөөлөх тунхаглал мөн гаргасан байдаг.
16 бас эмэгтэйд—Би чиний жирэмсний зовлонг үлэмж ихэсгэж,Чи их зовлонтойгоор хүүхэд төрүүлэх болно.Чи эр нөхрийг хүсэн мөрөөдөж,Эр нөхөр чинь чамайг захирна гэв.
Эхлэл 3:16
Эхэндээ эрэгтэй, эмэгтэй хүйсээр Бурханы дүр төрхөөр бүтээгдсэн энэ нэгдэл бутарч сарних болно. Үүний оронд цаашид тэдний хооронд зөрчил, өрсөлдөөн үүснэ. Хүүхэд төрүүлж өсгөх үүрэг нь цаашид сэтгэл ханамжтай бус, харин ‘зовлонтой’ байх болно.
Хүн төрөлхтний түүх бүх цаг хугацаа, соёл иргэншлийн туршид энэрэлгүй ертөнцөөс үүдэлтэй шаналал, гэр бүл дэх зовлон, өвчин эмгэг, хөгшрөлт, үхлийн тухай өгүүлдэг. Энэ бодит байдал нь хэтэрхий ил тод, маргашгүй юм. Гэвч яагаад Бүтээгч Бурхан хүний клеша (буруу бодол) ба танха (хүлээсэн шунал, дурлал)-д ийм хараалаар хариу үйлдэл үзүүлсэн юм бол?
Яагаад Дүгха (зовлон) ба Үхлийн зарчим тогтоогдов?
“Сайн муугийн мэдлэгийн мод” нь аливаа зүйлийг зүгээр л ойлгох гэсэн утгаар мэдлэг олгосон биш юм. Харин чөтгөрийн уруу таталтанд тэрээр хэлэхдээ, уг модноос идсэнээр:
5 Та нар түүнээс идсэн тэр өдөртөө л нүд чинь нээгдэн, Бурхан шиг болж, сайн мууг мэдэх болно гэдгийг Бурхан мэддэг билээ гэжээ.
Эхлэл 3:5b
Бурхан сайн мууг “мэднэ” гэдэг нь хүний хувьд математик (жишээлбэл, арифметик, геометр, алгебр) аажмаар суралцан мэддэгтэй адил утгатай биш юм. Харин Бурхан сайн ба мууг мэднэ гэдэг нь Тэр юу нь сайн, юу нь муу болохыг шийддэг гэсэн утгатай. Бурханы мэдлэг нь сурах үйл явцад бус, харин шийдвэр гаргах үйлдэлд оршдог. Харин бид арифметикийн дүрмийг сурч мэдэж болох ч, түүний дүрмийг тогтоож, шийдэх эрхгүй. Бид зүгээр л тэдгээрийг сурдаг. Энэ утгаараа бид зүгээр л “2 + 2 = 5” гэж шийдэж болохгүй, харин “2 + 2 = 4” гэдгийг сурч мэддэг. Энэ бол биднээс давсан математик үнэний илрэл юм.
Энэ үе хүртэл эрэгтэй, эмэгтэй хүн юу сайн, юу муу болохыг шийдэх эрхийг Бурханд итгэж даатгадаг байв. Харин чөтгөрийн уруу таталтын гол цөм нь тэд Бурханд итгэхээ больж, сайн ба мууг өөрсдөө шийдэхийг зорих явдал байлаа. Ингэснээрээ тэд Бурханаас үл хамаарах байхаа зарлаж, Түүний захиргаанаас гарч өөрсдийн дураар ноёрхохыг эрмэлзсэн юм. Хүн өөрийгөө мөн адил нэгэн (жижиг) бурхан гэж тунхагласан хэрэг байв.
Үхэлд Хүргэх Салалт
Ингэснээр хүн сүнсний хувьд Бүтээгчээсээ өөрийгөө салгасан. Гэвч энэ нь гүн гүнзгий мунхаглал байлаа, учир нь түүний амийн эх сурвалж нь Бүтээгч Бурхан өөрөө байсан. Салаа мөчир нь амьдрахын тулд модны үндсээс шим тэжээлээ авдаг тул уг үндэстэйгээ үргэлж холбоотой байх шаардлагатай. Үүнтэй адил, хүн ч бас Бурхантай нэгэн цул байж амьд үлдэх ёстой. Харин уг үндсээсээ тасарсан мунхаг мөчир удалгүй хатаж үхдэг. Энэ л зүйл Бурханы тушаалыг зөрчсөн үед тохиолдсон — хүн, тэрхүү мунхаг мөчир, өөрийн амийн үндэс болсон Бурханаас өөрийгөө тасалсан.
Эртний Хебрийн Сударт үхэл нь “салалт” гэсэн утгатай байв. Бид үхлийг ихэвчлэн хүн махан биеэр нас барах үед сүнс болон бие хоёрын салалтыг ойлгодог. Бие махбодын үхэлд, хүний сүнс биеэсээ салж, тухайн хүн “нас бардаг”. Энэ нь хүнийг эзэмдэж байсан нэгэн оршин буй чанар биеэсээ явж, үлдсэн бие нь хоосон, “үхсэн” мэт харагддаг. Гэвч үхэл гэдэг нь зөвхөн сүнс ба биеийн салалт биш юм.
Хебрийн Судар үхлийг зөвхөн сүнс ба биеийн салалт гэж үзэхээс гадна илүү өргөн утгатай хэмээн ойлгодог байв. Үхэл нь мөн хүн болон Түүний Амьд Бүтээгчийн хоорондох сүнслэг салалтыг илэрхийлдэг. Хүн “Сайн муугийн мэдлэгийн модноос” идэж, “Бурхантай адил болох” үедээ үхсэн буюу сүнслэг талаасаа Бүтээгчээсээ салсан юм. Энэ салалт түүний ичгүүр, нууж далдалж, буруутгах үйлдлээр илэрсэн. Тэрээр одоо мунхаг бодол (клеша) ба шуналаар (танха) боолчлолд орсон байв.
Дхатугийн Салалт
Бид үүнийг бас ийм байдлаар төсөөлж болно. Буддын ертөнцийн ухаан ёсоор сүнслэг оршихуй нь гурван дээд тэнхлэг буюу дхатут (dhātus) гэж хуваагддаг гэж үздэг:
- Хэлбэргүй орон (Ārūpyadhātu), хэлбэргүй жана (dhyāna)-гуудтай тохирч байна;
- Хэлбэрийн орон (Rūpadhātu), хэлбэрийн жана (rūpa jhāna)-гуудтай тохирч байна;
- Шуналтын орон (Kamadhātu).
Эхэндээ хэлбэргүй буюу сүнслэг орон нь бие махбод буюу хэлбэрийн оронтой нэгдмэл байсан. Гэвч муу ёрын хүсэл шунал төрөхөд, Бурханы сүнслэг орон (Ārūpyadhātu) хэлбэрийн орноос (Rūpadhātu) салж, ингэснээр сүнслэг үхэл үүссэн. Хүн тэр өдрөөс эхлэн сүнслэгээрээ үхсэн юм. Үүний улмаас бие махбодын үхэл эхэлсэн билээ.
Irul Oziq, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Дэлхийн хамгийн том буддын сүм болох Боробудур нь Буддын ертөнцийн гурван орон (дхатуг) -ыг тусган бүтээгдсэн. Тус бүрийн орон тодорхой өнгөөр илэрхийлэгддэг бөгөөд төвд байгаа цагаан өнгө нь Бурхан болохыг бэлгэддэг. Доорх зураг нь Боробудур сүм хэрхэн гурван орноор дамжих хүний аялалыг илэрхийлснийг харуулж байна.
Gunawan Kartapranata, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Gunawan Kartapranata, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Салалт Ба Гэр Бүл Салалт
Бид үүнийг гэрлэлт ба гэр бүл салалтын жишээгээр бас ойлгож болно. Библийн сургаалд энэ метафорыг Бүтээгч Бурхан болон хүн төрөлхтний харилцааг дүрсэлсэн байдаг. Хоёр хүн гэрлэлтээ цуцлах хүсэлт гаргах үед эд хөрөнгөөө хувааж, тусдаа амьдралаар амьдрахыг сонгодог. Эхний хүмүүс “Сайн муугийн мэдлэгийн модноос” идсэнээрээ Бүтээгчээсээ гэр бүлээ салгах хүсэлт гаргасан хэрэг болно.
Гэвч эд хөрөнгийг хэдхэн хуваах вэ?
Бүх зүйл (гэрэл, энерги, мэдээлэл) Бүтээгчийн өмч байсан бөгөөд хүн төрөлхтөн гэр бүл салалтын тохиолдолд зөвхөн хоосон харанхуйг л өмч болгон үлдэх байв. Ийм гэр бүл салалт ямар байхыг бага зэрэг амсахад нь туслах үүднээс Бүтээгч салалтыг зөвшөөрсөн юм. Энэ салалтаар хүн төрөлхтөн бүрэн үймээн самуун, усталт хэрхэн болохыг багахан хэмжээгээр амсах боломжтой болсон. Тиймээс Бурхан энэ дамжлага буюу самсарын мөчлөгийг, байнга оршдог, өсөн нэмэгддэг эмх замбараагүй байдал, ялзрал (аннича)-г тогтоосон. Ингэснээр бид салалт бүрэн гэр бүл салалт болохоос өмнө эргэж гэрлэлт рүү буцах эсэхээ шийдэх боломжтой болох юм.
Бүтээгч хүн төрөлхтөнд хайртай байсан бөгөөд түүний хайрыг буцааж олж авах төлөвлөгөөтэй байв. Самсарын мөчлөг нь хүмүүсийг гэр бүл салалтынхаа төлөвлөгөөг дахин үнэлэх боломжийг олгоно. Бүтээгч Бурхан хүн төрөлхтнийг аврахыг зорьсон боловч хүн Бурханы Амьдралаас салсан оршихуй ямар байдгийг мэдэрч, амсах хэрэгтэй байв. Дэлхий муугаар өөрчлөгдсөн нь бидэнд суралцах боломжийг өгсөн юм.
Гэвч бид Бүтээгчээсээ зөрж шийдвэр гаргаснаар өөрсдийгөө муугаар өөрчилсөн юм. Библийн сургаалд бид анхны дүр төрхөөсөө гажсан гэж дүрсэлдэг. Эмнэлгийн өвчтөн эмчийн сөрөг оношийг ойлгох хэрэгтэй байдаг шиг, бид ч өөрсдийн одоогийн нөхцөл байдлыг ойлгох шаардлагатай. Үүнийг дараагийн хэсэгт авч үзнэ.